Rus doğal gazının Ukrayna üzerinden sevkiyatına yönelik anlaşmada sona yaklaşılması ve Gazprom’un Avusturya’ya teslimatı durdurması, kış sezonu başlarken Avrupa'daki arz endişelerini tekrar canlandırdı.

Ukrayna savaşı öncesinde Avrupa Birliği’nin (AB) en büyük doğal gaz tedarikçisi konumunda bulunan Rusya, yaklaşık 50 yıl süren boru hattı yatırımlarıyla 2022'ye kadar AB'deki pazar payını yüzde 40’a kadar çıkarmıştı.

Yaptırımlar nedeniyle müşterilerini ABD, Katar ve Norveç gibi sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) tedarikçilerine kaptıran Rusya, geçen yıl AB’ye yaklaşık 15 milyar metreküp doğal gaz sevk ederken, söz konusu hacim 2021'de 201,7 milyar metreküp seviyesindeydi.

Rusya'da boru hatlarıyla doğal gaz tedarikinde tekel konumunda bulunan Gazprom’un AB’deki müşterileri arasında Macaristan, Slovakya ve Avusturya bulunuyordu. Son olarak Avusturyalı şirket OMV, geçen hafta yaptığı açıklamada, Gazprom’un 16 Kasım itibarıyla sevkiyatı durdurduğunu bildirmişti.

Avrupa'da derinliği en fazla olan Hollanda merkezli sanal doğal gaz ticaret noktası TTF'de işlem gören aralık vadeli kontratlarda gaz fiyatları söz konusu gelişmenin ardından yükselişe geçti. Fiyatlar megavatsaat başına 47 avroya kadar çıkarak son bir yılın en yüksek seviyesine ulaştı.

Ukrayna transit sözleşmesinin süresi doluyor

Rusya ile Ukrayna arasında 2019'da imzalanan ve 31 Aralık itibarıyla sona erecek doğal gaz transit anlaşmasına ilişkin iki ülke arasında müzakere yapılmaması da Avrupa’daki doğal gaz fiyatlarını artıran bir diğer unsur olarak ön plana çıkıyor.

Sovyetler Birliği döneminde inşa edilen Urengoy-Pomari-Ujgorod Boru Hattı, Sibirya'nın batısında çıkartılan doğal gazı Avrupa'ya Ukrayna üzerinden sevk etmek üzere Rusya’nın Suca şehrine taşıyor.

Ukrayna üzerinden Slovakya'ya uzanan hat, buradan Avusturya'ya gaz taşırken, Macaristan da buradan ulaştırılan kaynağın müşterileri arasında yer alıyor.

Avrupa'ya giden Rus doğal gazının üçte birinin geçtiği Sohranivka dağıtım noktasında sevkiyat, Ukrayna tarafından Mayıs 2022'de durdurulurken, gaz sevkiyatı sadece Suca noktasından devam ediyor.

Ukrayna Bakanlar Kurulu, Rus doğal gazının Ukrayna üzerinden Avrupa'ya akışını sağlayan anlaşmanın 2024 sonrası için uzatılmayacağını duyurmuştu.

Ukrayna yönetiminin 2023 sonu için yayımladığı verilere göre, boru hatları ile ülke üzerinden Avrupa'ya taşınan Rus gazı miktarı geçen yıl 2022'ye kıyasla yaklaşık yüzde 28 azalarak 15 milyar metreküpe gerilemişti.

Ukrayna'nın söz konusu sözleşme sayesinde yılda 1 milyar dolar, Gazprom'un ise yılda 3 milyar dolar gelir elde ettiği tahmin ediliyor.

Gazprom kayıplarını telafi etmek istiyor

Rus gazını Avrupa'ya taşıyan ana boru hatları Kuzey Akım 1, Kuzey Akım 2 ve Yamal-Avrupa atıl duruma düşerken, Ukrayna'dan sevkiyat yapılan iki boru hattından birisi de devre dışı kalmıştı.

Gazprom, 1999'dan bu yana ilk defa geçen yılı zararla kapatırken, Ukrayna üzerinden sevkiyatın durması halinde alternatif güzergahlar üzerinde çalışma yürütüyor.

Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, 5 Eylül'de yaptığı açıklamada, Ukrayna’nın gaz sözleşmesini uzatmaması halinde TürkAkım boru hattı üzerinden sevkiyatın artabileceğini söylemişti.

TürkAkım üzerinden sevkiyata ilişkin Türkiye ile Rusya arasında çalışmalar devam ederken, Rus enerji şirketleri LNG'de ihracat kapasitesini artırmak istiyor. Ancak ABD'nin Rus LNG sektörüne yönelik yaptırımları bu alandaki gelişmelerde Moskova'nın elini zorluyor.

Rusya enerjide gözünü Asya'ya çevirdi

Batılı ülkelerle Rusya arasında yaşanan kopuş sürecinin ardından, Asya-Pasifik ülkeleri, Rus doğal gaz sektörünün stratejik gelişimini belirleyen kilit pazarlar haline geldi.

Gazprom, Asya'nın en büyük gaz ihracatçıları arasında yer alırken, Rusya'nın bölgeye sevkiyatı Sahalin-2 adlı LNG projesi ve Sibirya'nın Gücü boru hattı aracılığıyla sağlanıyor.

Ancak uzmanlar, doğal gazda Asya-Pasifik'e yönlenmenin lojistik maliyetlerinde artışa yol açtığı ve Asyalı alıcıların Rusya'nın alternatifsiz kalmasının farkında olduğu uyarısında bulunuyor.