Rusya-Ukrayna çatışması ve Rusya'dan gelen gaz akışının kesintiye uğraması, Avrupa'nın doğalgaz enerjisi arz güvenliği konusu, son yıllarda oldukça önemli bir gündem maddesi haline geldi.
Doğalgazın insan hayatının (ulaşım, ısınma, sanayi, elektrik) her noktasında olması, doğalgaz ihtiyacını ithalat yoluyla karşılayan ülkeler için büyük risk teşkil etmektedir. Rusya'nın Ukrayna üzerinden Avrupa'ya doğru gaz akışını kesmesi, akıllara hemen “Avrupa'nın doğalgaz enerji arz güvenliği ile küresel enerji piyasalarında fiyatlanmaların nasıl olacağı?” sorusunu getirmektedir.
Rusya'dan AB'ye gaz ihracatını Belarus üzerinden geçen Yamal Boru Hattı, Baltık Denizi üzerinden Almanya'ya giden Kuzey Akım Boru Hattı, Ukrayna üzerinden Transit Boru Hattı, Türkiye üzerinden Türk Akım Boru Hattı ve sıvılaştırılmış doğalgaz (LNG) ile gerçekleştirmekteydi. Ancak Kuzey Akım 1 Boru Hattı (2 hiç işletmeye alınmadı), Yamal Boru Hattı ile birlikte son olarak 1 Ocak 2025 tarihinde de Ukrayna üzerinden geçen Transit Boru Hattının kapatılmasıyla geriye sadece Türk Akım Boru Hattı ile AB'ye gaz ihracatı yapılmaktadır.
Kaynak : Bruegel
Rusya-Ukrayna savaşı öncesinde, 2018'de 201 milyar metreküp düzeyinde Rusya, Avrupa Birliği’nin (AB) en büyük doğalgaz tedarikçisi olarak öne çıkarken, ancak Ukrayna üzerinden yapılan tedarik hacmi 2020'de 65 milyar metreküpe, 2021’de 41,5 milyar metreküpe ve 2022’de 19 milyar metreküpten 2023'te bu miktar 15 milyar metreküpe kadar geriledi.
“Gelir Kayıpları, Piyasanın Yukarı Yönlü Hareketlenmesi ve AB İlişkisi”
Yaklaşık olarak 500 milyar metreküp doğalgaz tüketimi Avrupa'da 15 milyar metreküplük bir kesinti çok fazla olmasa da yansımaları olacaktır. Açıkçası gaz kesintisi, bir yandan Avrupa'nın enerji güvenliğini tehdit ederken diğer taraftan enerji fiyatlarını artırabilir. Bu durum, özellikle kış aylarında enerji talebinin arttığı dönemlerde daha da belirgin hale gelebilir.
Ayrıca Ukrayna üzerinden Avrupa'ya gaz ihracatından yıllık 5-6 milyar dolar kazanan Rusya için gelir kaybı demektir buda, yeni satış pazarları ve ulaşım rotaları arayışı anlamına geliyor. Diğer bölgelere gaz taşıma altyapısı genişletilmeden kayıpların hızla telafi edilmesi mümkün değildir.
Ukrayna üzerinden geçen Transit Boru Hattın ana tüketicileri olan Avusturya, Moldova ve Slovakya gibi ülkeler en fazla etkilenmektedirler. Bu durum net olarak enerji arz güvenliğinde parametrelerinden olan kaynak çeşitliğinin ne denli önemli olduğunun göstergesidir.
“Enerji Ticaret Merkezi Türkiye”
Avrupa ülkeleri için Ukrayna üzerinden transit geçişin durdurulması ile birlikte ek maliyetler ve alternatif tedarik planları yapılması olacaktır. Bu durum doğalgaz ihracatçısı ülkelerden kısa zamanda spot gaz (sıvılaştırılmış doğalgaz-LNG) ile kalıcı olarak ise piyasayı anlık kesintisiz besleyebilecek boru gazıyla çözülebilir.
Bir enerji hammaddesinin arz güvenliği genel olarak kullanabilirlik, güvenirlik, finanse edilebilirlik ve sürdürebilirlik olması ile mümkün olduğu bilinmektedir. İşte bu noktada; Ülkemizde alt yapıları kurulmuş Azerbaycan’dan gelen Trans Anadolu Doğalgaz Boru Hattı (TANAP) ve Avrupa ayağı olan Trans Adriyatik Boru Hattı ile Rusya dan gelen Türk Akım Boru Hattına gözleri çeviriyor. Bu hatların kapasite artırımları ile kesintinin etkileri azaltılabilir. Ayrıca doğalgaz piyasası alt yapısıyla Türkiye uzun vadeli LNG ve Boru gazı sözleşmeleriyle de bu alanı doldurabilir.
Rotaları ve gaz kaynaklarını çeşitliliği ile Türkiye, Avrupa'ya gaz tedariki sağlayan enerji ticaret merkezi olarak yerini alacaktır.